लोकसभा निवडणुकीचे निकाल आता आले आहेत. एनडीएचे सरकार स्थापन होणार आहे पण इंडिया ब्लॉकच्या 234 जागांवर विजयाने निवडणूक एकतर्फी होऊ दिली नाही. नरेंद्र मोदी तिसऱ्यांदा पंतप्रधान होणार असले तरी त्यांच्याकडे आजवर जो करिष्मा होता तो नाही, हे निवडणूक निकालांनी स्पष्ट केले आहे. यावेळी त्यांचा वाराणसी मतदारसंघातून केवळ दीड लाख मतांनी विजय झाला होता, जो 2019 मध्ये सुमारे पाच मतांनी होता. भारताच्या या निवडणुकीवर आंतरराष्ट्रीय माध्यमांचीही नजर होती. मंगळवारच्या निवडणुकीच्या निकालाकडे आंतरराष्ट्रीय प्रसारमाध्यमांमध्ये मोदींची कमजोरी म्हणून पाहिले जात आहे.
न्यूयॉर्क टाइम्सने काय लिहिले आहे?
न्यूयॉर्क टाईम्स या अमेरिकेतून निघालेले वृत्तपत्र लिहिते, “नरेंद्र मोदींच्या गेल्या 10 वर्षांच्या सत्तेत असे अनेक क्षण आश्चर्याने भरलेले होते, परंतु मंगळवारी सकाळी मिळालेले सरप्राईज गेल्या 10 वर्षांपेक्षा वेगळे होते कारण नरेंद्र मोदी. तिसरी टर्म मिळाली, पण त्यांच्या पक्षाला बहुमत मिळू शकले नाही.
या पराभवाने 2014 नंतर पहिल्यांदाच नरेंद्र मोदींची ‘आपण अजिंक्य’ असल्याची प्रतिमाही नष्ट झाली.
भाजपने स्वबळावर 240 जागा जिंकल्या आहेत, जे बहुमताच्या 272 पेक्षा खूपच कमी आहे. इंडिया ब्लॉकने 234 जागा जिंकल्या. मोदी त्यांच्या मित्रपक्षांसह सत्तेच्या शीर्षस्थानी राहतील पण त्यांची करिष्माई प्रतिमा पूर्वीसारखी राहणार नाही. नेते म्हणून नरेंद्र मोदींना सत्तेची वाटणी करण्यात फारसा रस नाही. 2016 मध्ये त्यांनी नोटाबंदी केली तेव्हा त्यांच्या सरकारच्या अर्थमंत्र्यांनाही याची माहिती नव्हती. जम्मू-काश्मीरच्या राज्यघटनेतून कलम ३७० हटवण्यात आले तेव्हाही अमित शहा यांनी थेट संसदेत त्याची घोषणा केली आणि कोणतीही चर्चा न करताच हा प्रस्ताव आला की जणू हा करारच झाला आहे. पण आता ते दिवस गेले
वॉशिंग्टन पोस्टने काय लिहिले आहे?
अमेरिकेतून प्रसिद्ध झालेल्या वॉशिंग्टन पोस्ट या वृत्तपत्राने लिहिले आहे – भारतीय मतदारांनी नरेंद्र मोदींच्या नेतृत्वाला अनपेक्षितपणे नाकारले आहे. या जनादेशामुळे मोदींच्या प्रतिमेला तडा गेला आहे, ज्यांना अनेक दशकांतील सर्वात मजबूत नेता म्हणून प्रक्षेपित केले जात होते आणि त्यांची अजिंक्य प्रतिमाही नष्ट झाली आहे.
भाजप आपल्या मित्रपक्षांसोबत सरकार स्थापन करू शकते परंतु 2014 नंतरची ही भाजपची सर्वात कमकुवत कामगिरी आहे. 2014 मध्ये विकास आणि भ्रष्टाचाराबाबत जनतेतील संतापाच्या लाटेवर स्वार होऊन मोदी सत्तेवर आले आणि 2019 मध्ये राष्ट्रवाद आणि पाकिस्तानसोबतचा तणाव ही प्रमुख कारणे होती.
मात्र यावेळी भाजप बहुमतापासून दूर आहे आणि 23 वर्षांच्या राजकीय कारकिर्दीत कधीही बहुमत मिळवण्यात अपयशी ठरलेले नरेंद्र मोदी पहिल्यांदाच अशा परिस्थितीत आहेत.
मोदींची प्रतिमा तगड्या नेत्याची असून निवडणुकीनंतरही त्यांच्या लाटेत देशातील विरोधक पुन्हा एकदा वाहून जातील, असा अंदाज अनेक राजकीय पंडितांनी व्यक्त केला होता.
या निवडणुकीत नरेंद्र मोदी सरकारने विरोधकांची बँक खाती गोठवली, काही विरोधी नेत्यांना कर आणि घोटाळ्याच्या आरोपाखाली तुरुंगात टाकले.
त्यांना मुख्य प्रवाहातील माध्यमांकडून एकतर्फी पाठिंबा मिळत राहिला, ज्यांचे मालक मोदींच्या जवळ आहेत. देशातील स्पर्धात्मक निवडणुका जवळपास संपण्याच्या मार्गावर आहेत, असे इशारे देश-विदेशातून येऊ लागले.
जॉन्स हॉपकिन्स युनिव्हर्सिटी स्कूल ऑफ ॲडव्हान्स्ड इंटरनॅशनल स्टडीजचे राजकीय शास्त्रज्ञ देवेश कपूर यांनी वृत्तपत्राला सांगितले की, “या सर्वांव्यतिरिक्त, जनतेने मंगळवारी असे काहीतरी केले ज्याने हे दाखवून दिले की लोकशाही जितकी कमकुवत आहे तितकी ती कमकुवत नाही. मतदार स्वतंत्र विचाराने मतदान करतात हे या निकालावरून दिसून येते… अन्यथा हा रथ थांबला नसता.
अल जझीराने काय लिहिले: कतारच्या ब्रॉडकास्टर अल जझीरानेही मोदींची प्रतिमा मलिन होत असल्याबद्दल लिहिले आहे. अल्जझीराचा रिपोर्ट लिहितो – मोदी सरकार बनवतील पण त्यांचे सरकार त्यांच्या मित्रपक्षांच्या हातात असेल. शिवाय, या आदेशामुळे भाजपच्या निवडणूक धोरणावरही प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे. भाजप आणि नरेंद्र मोदी यांचा प्रचार जातीय विभाजनावर अधिक केंद्रित होता. सत्तेत आल्यास विरोधक मुस्लिमांना संसाधने देतील, असे दावे करण्यात आले. पण विरोधकांचा प्रचार हा मोदी सरकारच्या योजना आणि आर्थिक अपयशावर आधारित होता. भाजपचा नारा होता – यावेळी आम्ही 400 पार करू, पण मोदींचे चरित्र लिहिणारे निलांजन मुखोपाध्याय म्हणतात, “ही अतिआत्मविश्वासी भाषा होती.”
टाईम मॅगझिन काय म्हणते?
प्रसिद्ध अमेरिकन मासिक टाईमने आपल्या अहवालात लिहिले आहे की, एक्झिट पोल आणि राजकीय पंडितांनी मोदींच्या विजयाचे भाकीत करण्यात थोडी घाई केली होती. मोदी तिसऱ्यांदा सरकार बनवतील का, पण भाजप स्वबळावर किती जागा मिळवतील, हा प्रश्न होता.
याचे उत्तर मंगळवारी मिळाले. जे निकाल आले आहेत त्यात मोदींचा पक्ष बहुमत मिळवणारा पक्ष राहिलेला नाही. त्यांनी 240 जागा जिंकल्या आहेत. जे 2019 च्या आकडेवारीपेक्षा खूपच कमी आहे, जेव्हा भाजपला 303 जागा मिळाल्या होत्या.
20 पक्षांची युती असलेल्या इंडिया ब्लॉकला 234 जागा मिळाल्या आहेत. त्याने अपेक्षेपेक्षा खूप चांगली कामगिरी केली आहे.
करिश्मा आणि ध्रुवीकरण राजकारणाची प्रतिमा असलेले 73 वर्षीय मोदी हे सलग तिसऱ्यांदा पंतप्रधान होणारे देशातील दुसरे नेते आहेत. याआधी जवाहरलाल नेहरू हे एकमेव असे नेते होते.
पण यावेळी त्यांच्या वचनाप्रमाणे मोदी जेव्हा त्यांचा हिंदू-राष्ट्रवादी अजेंडा आणि आर्थिक सुधारणांवर पुढे सरकतील तेव्हा भाजपच्या अपेक्षेपेक्षा कमी जागा आणि प्रबळ विरोधक त्यांना तसे करण्यापासून रोखण्याच्या स्थितीत असतील.
गेल्या 10 वर्षात त्यांना प्रबळ विरोधक दिसला नाही. यावेळी भाजपला आघाडीच्या छोट्या पक्षांशीही चर्चा करावी लागणार असून, त्याशिवाय सरकार चालवणे कठीण होणार आहे.
मोठे बहुमत मिळवण्यासाठी भाजपला दक्षिणेमध्ये आणि यूपीसारख्या बालेकिल्ल्यातही चांगली कामगिरी करणे आवश्यक होते.
भाजपने दक्षिणेत चांगली कामगिरी केली. केरळसारख्या राज्यात खाते उघडले गेले आणि आंध्र आणि तेलंगणामध्येही त्यांच्या मित्रपक्षांनी चांगली कामगिरी केली, पण यूपीमध्ये भाजपच्या कामगिरीने सर्वांनाच चकित केले आहे.
भाजपने राम मंदिराचे तीस वर्षे जुने वचन पूर्ण केले पण त्याचा काहीही परिणाम झाला नाही. 2014 मध्ये भाजपने येथे 80 पैकी 71 जागा जिंकल्या होत्या आणि 2019 मध्ये 62 जागा जिंकल्या होत्या, मात्र यावेळी त्यांना 33 जागा मिळाल्या आहेत.
