केंद्रीय महिला आणि बालविकास मंत्रालयाने २२ जानेवारी २०२५ रोजी बेटी बचाओ बेटी पढाओ (BBBP) योजनेचा १० वा वर्धापन दिन साजरा केला. २०१५ मध्ये सुरू झालेल्या या योजनेचा उद्देश भारतातील लिंग असमतोल आणि घटत्या बाल लिंग गुणोत्तराला तोंड देत मुलींचे संरक्षण, शिक्षण आणि सक्षमीकरण करणे आहे. राज्ये, केंद्रशासित प्रदेश आणि जिल्हे ही उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी स्थानिक गरजा आणि भागधारकांनुसार तयार केलेले कार्यक्रम राबवतात.
झारखंडमधील पलामू जिल्हा १०० दिन संकल्प अभियानाच्या अनुषंगाने हा उपक्रम राबवत आहे. पलामूच्या प्रशासन आणि समाज कल्याण कार्यालयाने लिंग असमानता, महिला हक्क आणि बाल संरक्षणाला तोंड देण्यासाठी जागरूकता कार्यक्रमांची मालिका सुरू केली आहे. जिल्ह्याने “१०० दिन बेटी बचाओ, बेटी पढाओ” मोहिमेद्वारे एक संरचित दृष्टिकोन स्वीकारला आहे, जो शिक्षण, आरोग्य आणि सुरक्षिततेला संबोधित करतो.
१०० दिवसांच्या या मोहिमेत, पलामू जिल्ह्यात ७० हून अधिक कार्यक्रम आयोजित करण्यात आले. चार कार्यक्रमांमध्ये १२५ सरकारी अधिकारी आणि २२ क्षेत्रीय प्रतिनिधींचा समावेश होता, ज्यामध्ये २१६ लाभार्थ्यांची नोंदणी करण्यात आली. बीबीबीपी आठवडा आणि गर्भधारणेपूर्वी प्रसूतीपूर्व निदान तंत्र (पीसीपीएनडीटी) अंमलबजावणी मोहिमेत ५४ अधिकारी आणि ८ स्थानिक प्रतिनिधींसह तीन कार्यक्रमांचा समावेश होता, ज्यामध्ये १७८ लाभार्थ्यांची नोंदणी करण्यात आली. हे कार्यक्रम लिंग समानता आणि बाल संरक्षणावर केंद्रित होते.
या मोहिमेचा उद्देश मुलींच्या हक्कांचे संरक्षण करणे, लिंग समानता वाढवणे आणि शिक्षणाबद्दल जागरूकता वाढवणे हा होता. मिशन शक्ती आठवड्यात सर्वाधिक लाभार्थी नोंदणी नोंदवण्यात आली, ज्यामध्ये २८० सहभागी झाले. एकूण ३७९ सरकारी अधिकारी आणि १०४ स्थानिक प्रतिनिधींनी भाग घेतला, लिंग समानता, कौशल्य विकास, कायदेशीर जागरूकता आणि समुदाय एकत्रीकरण यावर लक्ष केंद्रित करणाऱ्या थीमॅटिक आठवड्यांद्वारे १,९९९ लाभार्थ्यांपर्यंत पोहोचले.
स्वयंसेवकांनी घरोघरी जाऊन जागरूकता मोहिमा राबवल्या, लिंग समानता आणि बालविवाह रोखण्यासाठी स्टिकर्स आणि पत्रके वाटली. सामुदायिक सहभाग कार्यक्रमांमध्ये रॅली, पथनाट्य आणि महिला आणि मुलांवरील हिंसाचारावर गट चर्चा यांचा समावेश होता. शाळांनी लिंग समानता आणि पर्यावरणीय जबाबदारीमध्ये विद्यार्थ्यांना सहभागी करून घेण्यासाठी निबंध स्पर्धा, स्वाक्षरी मोहीम आणि वृक्षारोपण उपक्रम आयोजित केले.
या उपक्रमात उद्घाटन समारंभ, किशोरवयीन मुलांसोबत जागरूकता बैठका, शपथविधी कार्यक्रम, रॅली आणि बालविवाह आणि लिंग-आधारित हिंसाचारावर चर्चा यासारख्या उपक्रमांचा समावेश होता. सहभागाचे स्तर वेगवेगळे होते, ज्यामध्ये ५९,६४० महिलांनी शपथविधी आणि रॅलींचा समावेश होता. लोकसभा प्रतिनिधी, अंगणवाडी कर्मचारी (AWW), झारखंड राज्य उपजीविका प्रोत्साहन संस्था (JSLPS), लिंग समुदाय संसाधन व्यक्ती (CRP), स्वयं-मदत गट (SHG) आणि स्वयंसेवी संस्था प्रतिनिधींद्वारे २६५ निवडक पंचायतींपैकी १६५ आणि १४ ICDS प्रकल्पांमध्ये प्रमुख संदेशांसह पोस्टर्स लावण्यात आले. स्थानिक चॅनेलद्वारे लहान व्हिडिओ क्लिप्स, मोहिमेचे संदेश आणि सोशल मीडिया पोस्ट शेअर करण्यात आल्या. तळागाळातील पातळीवर जागरूकता निर्माण करण्यासाठी AWC आणि JSLPS संघांना IEC साहित्य वितरित करण्यात आले.
या उपक्रमात विविध वयोगटातील महिलांचा सहभाग नोंदवण्यात आला, ज्यामध्ये एकूण १८०,९६५ सहभागी होते, ज्यामध्ये १,४४० पुरुष आणि ८२ व्यक्ती अपंग किंवा ट्रान्सजेंडर म्हणून ओळखल्या गेल्या. फोटो दस्तऐवजीकरण, व्हिडिओ रेकॉर्डिंग आणि उपस्थिती रेकॉर्डने मोहिमेची पोहोच सत्यापित केली. यातून मिळालेल्या माहितीतून वाढलेली सामुदायिक जागरूकता दिसून येते, ज्यामुळे बालविवाहाचे प्रमाण कमी होण्यास आणि मुलींच्या शिक्षणाला अधिक पाठिंबा मिळण्यास हातभार लागण्याची अपेक्षा आहे.
केंद्र सरकारने पलामू येथील बीबीबीपी उपक्रमांतर्गत या प्रयत्नांना मान्यता दिली. सरकार, शाळा आणि स्वयंसेवी संस्था यांच्यातील सहयोगी प्रयत्नांमुळे मोहिमेच्या पोहोचात योगदान मिळाले. पालक आणि शिक्षकांच्या लवकर सहभागामुळे व्यापक सहभाग आणि शाश्वत सहभाग सुलभ झाला. बीबीबीपी मोहिमेने लिंग समानतेच्या प्रयत्नांमध्ये टप्पे गाठताना समुदायाच्या सहभागाला प्रोत्साहन दिले.
