भारताच्या राष्ट्रपतींनी सहावे राष्ट्रीय जल पुरस्कार आणि जलसंचय-जन भागीदारी पुरस्कार प्रदान केले

भारताच्या राष्ट्रपती श्रीमती द्रौपदी मुर्मू यांनी १८ नोव्हेंबर २०२५ नवी दिल्ली येथे झालेल्या एका कार्यक्रमात सहावे राष्ट्रीय जल पुरस्कार आणि जल संचय-जन भागीदारी पुरस्कार प्रदान केले.

याप्रसंगी बोलताना राष्ट्रपती म्हणाल्या की, मानवी संस्कृतीची कहाणी ही नदीच्या खोऱ्यात, समुद्रकिनाऱ्यावर आणि विविध जलस्रोतांभोवती स्थायिक झालेल्या गटांची कहाणी आहे. आपल्या परंपरेत, नद्या, तलाव आणि इतर जलस्रोतांना आदरणीय मानले जाते. आपल्या राष्ट्रगीतात, बंकिमचंद्र चॅटर्जी यांनी लिहिलेला पहिला शब्द सुजलाम आहे. याचा अर्थ “विपुल जलसंपत्तीने धन्य.” ही वस्तुस्थिती आपल्या देशासाठी पाण्याचे प्राधान्य दर्शवते.

राष्ट्रपती म्हणाल्या की, कार्यक्षम पाण्याचा वापर ही जागतिक अत्यावश्यकता आहे. आपल्या देशासाठी कार्यक्षम पाण्याचा वापर आणखी महत्त्वाचा आहे कारण लोकसंख्येच्या तुलनेत आपले जलस्रोत मर्यादित आहेत. दरडोई पाण्याची उपलब्धता हे एक मोठे आव्हान आहे. त्यांनी अधोरेखित केले की हवामान बदल जलचक्रावर परिणाम करत आहे. अशा परिस्थितीत, सरकार आणि जनतेने पाण्याची उपलब्धता आणि जल सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी एकत्र काम केले पाहिजे.

गेल्या वर्षी सुरू झालेल्या जलसंचय-जनभागीदारी उपक्रमांतर्गत ३५ लाखांहून अधिक भूजल पुनर्भरण संरचना बांधण्यात आल्या आहेत हे पाहून राष्ट्रपतींना आनंद झाला.

राष्ट्रपती म्हणाल्या की, वर्तुळाकार जल अर्थव्यवस्था प्रणालींचा अवलंब करून, सर्व उद्योग आणि इतर भागधारक जलसंपत्तीचा प्रभावी वापर करू शकतात. त्यांनी नमूद केले की, जल प्रक्रिया आणि पुनर्परिवर्तनासह, अनेक औद्योगिक घटकांनी शून्य द्रवपदार्थ सोडण्याचे लक्ष्य साध्य केले आहे. असे प्रयत्न जल व्यवस्थापन आणि संवर्धनासाठी उपयुक्त आहेत असे त्यांनी सांगितले.

राष्ट्रपतींनी केंद्र आणि राज्य सरकारे, जिल्हा प्रशासन, ग्रामपंचायती आणि नगरपालिका संस्थांच्या पातळीवर जलसंवर्धन आणि सातत्यपूर्ण व्यवस्थापनाला प्राधान्य देण्यावर भर दिला. असंख्य शैक्षणिक संस्था, नागरिक गट आणि गैर-सरकारी संस्था देखील या दिशेने योगदान देत आहेत हे पाहून त्यांना आनंद झाला. त्यांनी शेतकरी आणि उद्योजकांना पाण्याचा वापर कमीत कमी करून उत्पादन वाढवण्याच्या नाविन्यपूर्ण पद्धतींचा अवलंब करण्याचा सल्ला दिला. त्यांनी असे अधोरेखित केले की वैयक्तिकरित्या उत्साहाने योगदान देणारे विवेकी नागरिक देखील जल-समृद्धी मूल्य साखळीतील महत्त्वाचे भागधारक आहेत. प्रभावी जल व्यवस्थापन केवळ व्यक्ती, कुटुंबे, समाज आणि सरकारच्या सहभागाने शक्य आहे.

राष्ट्रपती म्हणाल्या की, पाण्याचा वापर करताना, प्रत्येकाने हे लक्षात ठेवले पाहिजे की आपण एक अतिशय मौल्यवान संपत्ती वापरत आहोत. आदिवासी समुदाय पाण्यासह सर्व नैसर्गिक संसाधनांना अत्यंत आदराने वागवतात यावर त्यांनी भर दिला. जलसंपत्तीचा सर्वात कार्यक्षम वापर हा आपल्या सर्व नागरिकांच्या जीवनशैलीचा अविभाज्य भाग असला पाहिजे यावर त्यांनी भर दिला. त्यांनी सर्वांना वैयक्तिक आणि सामूहिकरित्या जलसंवर्धनाबाबत सतत जागरूक राहण्याचा सल्ला दिला. आपल्या देशातील जनजागृतीत पाण्याची जाणीव पसरवणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे असे त्या म्हणाल्या. पाण्याचे संकलन आणि संवर्धन केवळ लोकांच्या शक्तीनेच करता येते.

राष्ट्रीय जल पुरस्कारांचे उद्दिष्ट लोकांमध्ये पाण्याच्या महत्त्वाबद्दल जागरूकता निर्माण करणे आणि त्यांना सर्वोत्तम पाणी वापर पद्धती स्वीकारण्यास प्रेरित करणे आहे. जल संचय जन भागिदारी (JSJB) उपक्रम सामुदायिक सहभाग आणि संसाधनांच्या अभिसरणाद्वारे कृत्रिम भूजल पुनर्भरणासाठी वैविध्यपूर्ण, स्केलेबल आणि प्रतिकृतीयोग्य मॉडेल्सचा उदय घडवून आणत आहे.