भारत संरक्षण नवोपक्रमाच्या ‘सुवर्ण युगात’ प्रवेश करत आहे: स्ववलंबन २०२५

संरक्षण मंत्री राजनाथ सिंह यांनी मंगळवारी नवी दिल्ली येथे भारतीय नौदलाच्या स्वावलंबन चर्चासत्राच्या चौथ्या आवृत्तीला संबोधित करताना सांगितले की, भारत तरुण उद्योजक आणि स्टार्ट-अप्सद्वारे चालवल्या जाणाऱ्या “संरक्षण नवोपक्रमाच्या सुवर्णयुगात” प्रवेश करत आहे.

सिंह म्हणाले की, वेगाने बदलणाऱ्या भू-राजकीय वातावरणात भारताने सक्रिय आणि भविष्यासाठी सज्ज राहिले पाहिजे. देशाला संरक्षण आयातदारापासून तंत्रज्ञान निर्यातदार बनण्यास मदत करण्याचे श्रेय त्यांनी नवोपक्रमकर्त्यांना दिले.

मंत्र्यांनी खाजगी क्षेत्राला “नफा-अधिक” दृष्टिकोन स्वीकारण्याचे आवाहन केले जे राष्ट्रीय कर्तव्य आणि धोरणात्मक जबाबदारीसह व्यावसायिक नफा संतुलित करते. त्यांनी खाजगी कंपन्यांना येत्या काळात संरक्षण उत्पादनात त्यांचे योगदान 50% किंवा त्याहून अधिक वाढवण्याचे आवाहन केले.

सिंह यांनी आयात केलेल्या संरक्षण उपकरणांवर अवलंबून राहण्याच्या आर्थिक आणि धोरणात्मक खर्चावर प्रकाश टाकला आणि देखभाल, दुरुस्ती, दुरुस्ती आणि सुटे भागांसाठी एक मजबूत देशांतर्गत पुरवठा साखळी तयार करण्याची गरज अधोरेखित केली. स्थानिक उत्पादन मजबूत केल्याने क्षमता सुधारेल, खर्च कमी होईल आणि विश्वासार्हता आणि स्वायत्तता वाढेल.

त्यांनी खाजगी क्षेत्राला उदयोन्मुख संरक्षण तंत्रज्ञान ओळखण्यास प्रोत्साहित केले आणि आव्हानांना तोंड देण्यासाठी सरकारी मदतीची खात्री दिली.  “भारत बदलत आहे, संरक्षण क्षेत्र बदलत आहे, भूराजनीती बदलत आहे. आपणही आपले विचार बदलले पाहिजेत,” असे ते म्हणाले.

नौदल प्रमुख अॅडमिरल दिनेश के त्रिपाठी म्हणाले की, स्वावलंबनचा पहिल्या आवृत्तीपासून लक्षणीय विस्तार झाला आहे, गेल्या वर्षी ८०० सहभागींवरून ३,००० पर्यंत वाढ झाली आहे. आतापर्यंत जाहीर केलेल्या ५६५ आयडीईएक्स आव्हानांपैकी ३५% नौदलाचा वाटा आहे, असे ते म्हणाले.

त्रिपाठी यांनी नमूद केले की आयडीईएक्सद्वारे विकसित तंत्रज्ञानाने नौदल क्षमता मजबूत केल्या आहेत आणि लष्कर, हवाई दल, तटरक्षक दल आणि केंद्रीय सशस्त्र पोलिस दलांमध्ये खरेदीच्या संधी उपलब्ध करून दिल्या आहेत.

या चर्चासत्रात एआय, स्वायत्त प्रणाली, संप्रेषण तंत्रज्ञान, क्वांटम संगणन, स्टील्थ सोल्यूशन्स आणि स्मार्ट ऑर्डनन्समधील नवकल्पनांचे प्रदर्शन होते. जवळजवळ ८० एमएसएमई आणि स्टार्ट-अप्सनी नौदलाच्या वापरासाठी विकसित केलेले प्रोटोटाइप आणि उत्पादने प्रदर्शित केली.

सिंह यांनी प्रदर्शनाला भेट दिली आणि प्रदर्शनातील तंत्रज्ञानाचा आढावा घेतला.

भारतीय नौदल, आयआयटी मद्रास आणि अपोलो मायक्रो सिस्टम्स यांच्यात प्रगत शस्त्रास्त्र प्रणालींच्या स्वदेशी संशोधन, विकास आणि उत्पादनास पाठिंबा देण्यासाठी एक सामंजस्य करार करण्यात आला.

संरक्षणमंत्र्यांनी सी-डॅक चेन्नईने विकसित केलेले सारथी अॅप (सिस्टम फॉर आर्ममेंट रिव्ह्यू, अॅनालिसिस, ट्रॅकिंग, हँडलिंग आणि स्वदेशीकरण) लाँच केले. नौदलातील दारूगोळ्याच्या जीवनचक्राचे व्यवस्थापन करण्यासाठी हे अॅप एकात्मिक साधन म्हणून वापरले जाईल.

नौदलाने “इनोव्हाथॉन” देखील लाँच केले, जे विद्यार्थी, संशोधक आणि विकासकांसाठी सागरी ऑपरेशनल आव्हानांवर उपाय शोधण्यासाठी एक हॅकेथॉन आहे. समस्या विधानांमध्ये झुंड अल्गोरिदम, स्केलेबल एन्क्रिप्टेड नेटवर्क ट्रॅफिक सिस्टम आणि उपग्रह-जागरूक सागरी मार्ग बुद्धिमत्ता साधन समाविष्ट आहे.

या कार्यक्रमात परदेशी नौदल आणि संरक्षण संलग्नकांसोबत सत्रे आणि तंत्रज्ञान विकास प्रवेगक सेलद्वारे सादरीकरणे समाविष्ट होती. दहा आयडीईएक्स विजेत्यांचा सत्कार करण्यात आला आणि स्वावलंबन ४.० दस्तऐवज आणि आर्ममेंट स्वदेशीकरण संग्रहासह अनेक कागदपत्रे प्रकाशित करण्यात आली.

संरक्षण प्रमुख जनरल अनिल चौहान, संरक्षण उत्पादन सचिव संजीव कुमार आणि डीआरडीओचे अध्यक्ष डॉ. समीर व्ही कामत यांनी देखील या कार्यक्रमाला उपस्थिती लावली.